Voor de geschiedenis van de Nederlandse adel is 2014 een bijzonder jaar. Allereerst omdat de door Willem I ingestelde Koninkrijksadel zijn tweehonderdste verjaardag viert. Die gebeurtenis is afgelopen zomer feestelijk herdacht in de Ridderzaal met de presentatie van het Wapenregister van de Nederlandse adel. In november wordt bovendien de huidige historische reeks van Nederland’s adelsboek, onder ingewijden ook wel ‘het rode boekje’ genoemd, afgesloten.

Deze serie begon in 1988 en had – evenals vorige historische reeksen – de ambitie om de hele Nederlandse adel sinds 1814 te boekstaven. Ook de stamreeksen van de bijna zeshonderd hiertoe behorende adellijke families werden kritisch onderzocht. Het genealogisch onderzoek bleek veel meer tijd in beslag te nemen dan aanvankelijk werd gedacht, maar mede dankzij subsidiënten kan nu, 26 jaar later, toch het twintigste en laatste deel van de reeks worden gepresenteerd. Een onmisbaar naslagwerk is het resultaat, niet alleen voor de Nederlandse adel, maar ook en vooral voor genealogen, historici, kunsthistorici, sociale wetenschappers, enzovoorts.

In samenwerking met het Centraal Bureau voor Genealogie en de Stichting Werkgroep Adelsgeschiedenis organiseert het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde op 28 november a.s. bij de voltooiing van de nieuwe historische reeks van Nederland’s adelsboek het symposium ‘Nederlandse adel 1814-2014: genealogie – heraldiek – iconografie’.

In twaalf korte presentaties gaan evenveel deskundige sprekers in op de drie pijlers van het ‘rode boekje’: genealogie, heraldiek en iconografie. Deze drie thema’s bieden samen een verrassend licht op twee eeuwen Nederlandse adelsgeschiedenis.

In de ochtendsessie staat genealogie centraal. In de eerste helft van de negentiende eeuw was het boekstaven van de Nederlandse adel het werk van antiquarische geschiedschrijvers. Prof. Yme Kuiper zal de wonderlijke wereld van de geleerde genealoog jhr. Montanus de Haan Hettema, auteur van het Stamboek van de Friese adel voor het voetlicht brengen. Daarbij zal hij laten zien dat in het jonge koninkrijk romantiek en geschiedvorsing hand in hand gingen. In de tweede helft van negentiende eeuw werden de eerste pogingen gedaan om naar buitenlands voorbeeld tot genealogische verzamelwerken te komen waarin alle adellijke families van het Koninkrijk een plaats zouden krijgen. In 1903 resulteerden die pogingen in het eerste deel van Nederland’s Adelsboek. Gaandeweg kreeg kritisch onderzoek in het ‘rode boekje’ meer ruimte. Uit de reacties op ‘onthoofde stamreeksen’ en de voortdurende betrokkenheid van adellijke families op hun oorsprong en afkomst blijkt echter dat oorsprongsverhalen en genealogisch bewustzijn in moderne adelsconcepten een vooraanstaande plaats blijven innemen.

Naast genealogie vormt heraldiek een belangrijk instrument van adellijke representatie. De heraldische afbeeldingen in ieder hoofdstuk van het adelsboekje vormen de neerslag van de officiële registratie van adellijke familiewapens door de Hoge Raad van Adel. In drie voordrachten zal worden ingegaan op het proces van registratie bij de Raad, het werk van voor de Raad werkzame wapentekenaars en op de spanning tussen heraldische regelgeving en praktijk.

In de laatste sessie wordt nader ingegaan op de iconografie van de Nederlandse adel. Al sinds de beginjaren worden in Nederland’s Adelsboek fotoportretten van edelen opgenomen. Voor de oorlog zorgde dit nogal eens voor problemen, omdat de redactie geen plaats wenste in te ruimen voor wat zij ‘hansworsten’, ‘janklaassens’ en ‘snobs’ noemde. In latere jaargangen kwam er steeds meer ruimte voor portretten: van oude olieverfschilderijen, gravures en pastels tot daguerreotypieën en soms zelfs een informeel kiekje. Hoog tijd om eens nader te kijken naar de portrettradities binnen de Nederlandse adel in de negentiende en twintigste eeuw.

Programma

10.30-10.40 Redmer Alma (voorzitter Werkgroep Adelsgeschiedenis) – Inleiding

I. Genealogie

10.40-11.00 Prof. Yme Kuiper (RU Groningen) – De uitvinding van de Friese adel
11.00-11.20 Conrad Gietman (CBG/Hoge Raad van Adel) – Een bolwerk tegen de herenhaterij. Aristocratische genealogiebeoefening in Nederland (1850-1950)
11.20-11.40 Daan de Clercq (Hist. Bureau De Clercq) – ‘Gesprooten uute stadt van Gendt’? Familieoverlevering en modern genealogisch onderzoek naar de familie Van Utenhove
11.40-12.00 Tom de Witt Hamer (voorzitter KNGGW) – Van het blauwe naar het rode boekje: Versélewel de Witt Hamer
12.00-12.15 Discussie
12.15-13.30 Lunch

II. Heraldiek

13.30-13.50 Jos van de Borne (Hoge Raad van Adel) – De registratie van adellijke wapens bij de Hoge Raad van Adel
13.50-14.10 Henk ’t Jong (Historisch Adviesbureau ’t Scrapeel) – De wapentekenaars van de Hoge Raad van Adel en hun invloed op de perceptie van adellijke wapens in Nederland
14.10-14.30 Guus van Breugel (CBG) – Adellijke heraldiek: perceptie, pretentie en toepassing
14.30-14.45 Discussie
14.45-15.20 Theepauze

III. Iconografie

15.20-15.40 Sabine Craft (RKD) – Portretten uit de historische collectie van kasteel Duivenvoorde ca. 1800-1950: een casestudy
15.40-16.00 Hans Rooseboom (Rijksmuseum) – Een nieuwe kunst, een nieuwe illusie
16.00-16.15 Discussie

Slot

16.15-16.30 Zwanet Plomp (CBG) – Blauw bloed in een rood boekje. Herinneringen aan 35 jaar Nederland’s Adelsboek
16.30 Aanbieding eerste exemplaren van het laatste deel van de historische reeks van Nederland’s Adelsboek
16.45 Afsluitende borrel

Het symposium vindt plaats bij het Centraal Bureau voor Genealogie, Prins Willem-Alexanderhof 22, 2595 BE Den Haag. De kosten voor deelname (inclusief koffie, thee, lunch, borrel na afloop) bedragen voor leden van de Stichting Werkgroep Adelsgeschiedenis en het KNGGW en voor vrienden-donateurs van het CBG en (inclusief koffie, thee, lunch, borrel na afloop) € 25,-, overige belangstellenden betalen € 30,-.

U kunt het symposium bijwonen door een mail te sturen naar registratie@cbg.nl onder vermelding van ‘Adelssymposium’. U ontvangt dan een factuur. De reservering is pas definitief na betaling van de factuur.