9
het studeeren aan de verschillende faculteiten'uit, waarÂ
van de grondgedachte nog steeds gehuldigd wordt.
â?¢ 'Behalve als hervormer van het medisch onderwijs is
Van Swieten vooral op hygiënisch gebied werkzaam geÂ
weest. Met behulp van den bekenden Josef von Quarin,
dien hij tot geneeskundig inspecteur bij het ministerie
van binnenlandsche zaken deed aanstellen, riep hij een
school voor de opleiding van vroedvrouwen, een school
voor officieren van gezondheid en een school voor veeÂ
artsen in het leven, hij richtte in elke voorstad een ziekenÂ
huis op en stelde regelen voor het klinisch bezoek. Ook
de bekende sterrenwacht te Weenen heeft aan hem het
bestaan te danken, evenzoo het eerste chemisch en phy
sisch laboratorium, aan welke instelling hij 66 mikros
kopen schonk, een voor die tijden vorstelijk geschenk.
Voor de studenten zorgde hij als een vader: hij liet
er jaarlijks 30 op zijn kosten studeeren, zijn tafel stond
steeds open voor hongerige weezen en voor menigen
armen student betaalde hij de boeken en collegegelden.
Het thans nog bloeiende weduwen- en weezenfonds voor
geneesheeren werd ook door Van Swieten opgericht.
Allengs kwam niet alleen het medisch, maar het ge
heele onderwijs in Van Swieten's handen. Als directeur
der hofbibliotheek was hij met de censuur van alle boeken
belast. Dit uiterst inspannende werk bezorgde hem veel
onaangenaamheden en vijandschap, vooral waar het beÂ
trof de controle op de uit het buitenland ingevoerde
boeken. Dit ambt was vroeger in handen der paters-jezu
ïeten geweest, die letterlijk alles wat niet met hun opÂ
vatting over moraal en godsdienst strookte, in beslag
namen. Intusschen was het voor Van Swieten een groote^
voldoening, toen 'de Keizerin op zijn raad besloot, dit
ambt aan de paters te ontnemen en daarmede een comÂ
missie te belasten, met hem aan het hoofd. De censuur
behoorde, zoo betoogde hij, door den staat en niet door
de kerk te worden uitgeoefend, en tot groote ergernis
der jezuïeten en bisschoppen, die hem voor een Jansenist
uitmaakten, vond zijn voorstel een gunstig gehoor. BeÂ
denkt men welke vlucht de Fransche, Engelsehe en
Duitsche letterkunde juist in het laatst der 18de eeuw
genomen hebben, dan begrijpt men, voor welke moeilijke
taak hij stond. Voltaire, Rousseau, Montesquieu, de En
cyclopaedisten, Lessing, Goethe â?? zij waren allen te
vrijzinnig voor den bekrompen geest in Oostenrijk en
zelfs Van Swieten was niet altijd in staat tegen den stroom
op te roeien. Hij was, zooals alle hervormers in die dagen
een verlicht despoot, die wat hij voor goed hield desÂ
noods met geweld wilde ten uitvoer brengen.
Zoo werkte Van Swieten gedurende 27 jaren in OostenÂ
rijk en stierf in 1772 in het keizerlijk paleis van Schön
brunn. Vooral uit zijn briefwisseling met Maria Theresia,
welke geheel het karakter eener vriendschappelijke corresÂ
pondentie droeg, blijkt, welk een vriendschap zij haren
lijfarts heeft toegedragen. Toen zij in zijn laatste ziekte
afscheid van hem nam, smolt zij in tranen weg, waarop
Van Swieten, die reeds niet meer staan kon, zijn laatste
glas wijn op hare gezondheid uitdronk. Sedert hij haar
en enkele harer kinderen van de pokken had weten te
genezen, stelde zij een onbegrensd vertrouwen in zijn kunÂ
de. Nog jaren later gebruikte zij zijn recepten, en beval
die hare kinderen aan, â??vous avez tant aimé ce Van
Swieten, c'est de son école que je vous envoie le secours',
zoo schreef zij aan aartshertog Ferdinand, met de bijÂ
10
voeging dat zij sedert zijn dood elk vertrouwen in mediÂ
cijnen en doctoren verloren had, â??car il savait vérita
blement ordonner avec ma santé'.
Van Swieten werd met vorstelijke praal begraven.
Keizer Joseph in persoon, met alle ministers en waardigÂ
heidsbekleders, volgden den met zes paarden bespannen
lijkwagen, die, alvorens naar de kerk te rijden, zich langs
den â??Hof burg' bewoog, om de Keizerin gelegenheid te
geven nog een laatsten groet aan haren vriend te brengen.
Nog 8 jaar later schrijft de Keizerin aan haren zoon
Ferdinand: â??J'ai aujourd'hui un grand jour de dévotion
et de retraite, 1'anniversaire de Van Swieten qui est pour
mon particulier une perte irréparable'. Zelfs in Frankrijk,
waar hij de geleerden door zijn strenge censuur dikwijls
genoeg ergenis gegeven had, werden zijn verdiensten
toch zóó erkend, dat toen de tijding van zijn dood in
de vergadering der â??Académie des Sciences' kwam, de
spreker zijn geleerd betoog staakte en zeide: â??Messieurs,
le baron Gérard van Swieten a succombé,' waarop de
vergadering met het pathos dier dagen eigen antwoordde:
â??Jamais! II ne succombera pas!'
De groote Billroth, een eeuw later de roem der Ween
sche universiteit, schreef van hem: â??Wer in der Bekannt
schaft mit diesem herrlichon Menschen keine Freude ge
funden hat, bei dem mag ich mich nicht entschuldigen'.
In de groote zaal der Weensche hofbibliotheek werd
op 11 Nov. 1833 een buste onthuld, met het korte opÂ
schrift â??Gerhardus van Swieten', terwijl hij, de beste
leerling van Böerhave, op 3 Mei 1888- bij het prachtige
standbeeld van Maria Theresia vereeuwigd werd, staande
tusschen de ruiterstandbeelden van Loudon en Traun,
zoodat thans leermeester en volgeling, hoewel honderden
mijlen van elkaar gescheiden, beiden in brons vereeuÂ
wigd zijn.
Zijn bekendste werken zijn: Dissertatio inaug. de arte
riae fabrica et efficacia in corpore humano, Commentaria
in Hermanni Boerhave Aphorismos de cognoscendis et
curandis morbis, Kurze Beschreibung und Heilungsart
der Krankheiten, welche am óftersten in den Feldlagern
beobachtet werden, Constitutiones epidemicae et morbi
potissimum Lugduni Batavorum observati.
Hij was Commandeur in de orde van den Heiligen
Stephanus. i)
Voor aanvulling of verbetering van het bovenstaande,
meer speciaal van het genealogische gedeelte, houd ik mij
steeds gaarne aanbevolen. Alle gegevens omtrent leden
ook van andere takken van deze familie zullen mij
steeds meer dan welkom zijn.
Fragment-genealogie Battaerd,
doo r M. G. WILDEMAN.
Slechts enkele particuliere kennisgevingen van huwelijk
en overlijden en een luttel aantal annoncen (deze laatste
aanwezig in de verzamelingen van het Centraal Bureau
voor Genealogie en Heraldiek) maakten den grondslag
uit van 't volgend fragment.
') In 1770 genas hij Maria Theresia van de kinderpokken, waarvoor
hij het Commandeurskruis in de orde van den Heiligen Stephanus verÂ
wierf, verder schonk de keizerin hem 3000 ducaten en haar beeltenis
in briljanten givat.